Pensioenjuristen over eigendom en instemmingsrecht in de nieuwe WtP

Het Focuscongres 2025 in Utrecht start met een levendige discussie. Het amendement over het pensioenreferendum werpt zijn schaduw over de invoering van de Wet toekomst pensioenen (WtP). Bezorgde blikken richten zich op de juristen: Eric Bergamin, Roland de Greef en Erik Lutjens. Speciale gast is professor Niek Peters, auteur van een parlementaire analyse over juridische risico’s bij invaren. Gespreksleider is André de Vos, hoofdredacteur van Pensioen Pro.

Instemmingsrecht en zeggenschap

Bergamin opent scherp: “Wat mij stoort, is het gebrek aan zeggenschap voor deelnemers. Dat is bewust buiten de wet gehouden, anders dan bij individuele en internationale waardeoverdrachten.” Hij wijst op de polarisatie die dit heeft veroorzaakt en noemt het amendement een katalysator daarvan. “De wetgever heeft deze betrokkenheid doelbewust buiten beschouwing gelaten, wat onrust en wantrouwen heeft aangewakkerd.”

De Greef benadrukt dat het rapport-Peters het risico van eigendomsinbreuk bij invaren aankaart: “En dat risico is er. Een referendum maakt dat niet kleiner, mogelijk zelfs groter.” Hij pleit ervoor om, mocht het referendum doorgaan, de voorgestelde nieuwe default ‘niet invaren, tenzij’ in ieder geval om te draaien: anders zal het effect sowieso zijn dat invaren niet doorgaat. “We moeten ervoor zorgen dat de impact van een dergelijk besluit goed wordt gewogen, ook in de context van de Europese jurisprudentie.”

Lutjens wijst op de juridische grondslagen: “Eigendomsrecht is fundamenteel, maar geen absolute blokkade voor wijziging van pensioenaanspraken. Er moet een zwaarwegend belang zijn, en daarin voorziet de WtP.” Hij ziet de zeggenschapsprocedures als adequaat en juridische procedures met vertrouwen tegemoet. “De wet biedt voldoende waarborgen voor een zorgvuldige besluitvorming.”

Peters nuanceert: “Er zijn verschillende tinten grijs. Een referendum verhoogt betrokkenheid, maar leidt ook tot nieuwe complicaties. Slapers zullen anders stemmen dan gepensioneerden, ouderen anders dan jongeren, dus je loopt al snel het risico dat je voorbij gaat aan de belangen van bepaalde groepen. ‘Meeste stemmen gelden’ kan tot scheve uitkomsten leiden. Er is een risico dat bepaalde groepen structureel benadeeld worden.”

Invaren & juridische claims

Uit de zaal komt de vraag wat een juridische overwinning voor een deelnemer bij de Europese rechter zou betekenen. Peters antwoordt: “Een terugkeer naar het oude systeem is praktisch onmogelijk. Schadevergoeding blijft over, maar hoe bepaal je de geleden schade?” De panelleden zijn het erover eens dat claims ten koste van het fondsvermogen problematisch zijn. Als fondsen worden verplicht om compensaties te betalen, kan dat de solidariteit onder druk zetten.

Over de uitvoerbaarheid van parallelle regelingen, mocht het referendum daar toe leiden, zegt Lutjens: “Het is mogelijk om twee pensioenregelingen naast elkaar te hanteren, juridische bezwaren zijn er niet. Maar de administratieve lasten nemen toe.”

De discussie verschuift naar collectieve waardeoverdracht. De Greef stelt dat invaren in feite een collectieve waardeoverdracht zonder instemming is. “Waarom de wetgever dit zo heeft besloten, is misschien wel te begrijpen, maar was niet nodig geweest en is slecht voor het draagvlak.” Bergamin benadrukt dat goede communicatie essentieel is: “Verdiep je in de gronden van bezwaren en ga daarmee aan de slag. Dan is de kans op juridische procedures kleiner.”

Wat kunnen pensioenfondsen doen?

Wat kunnen fondsen doen om juridische claims te minimaliseren? De Greef stelt voor om voor het verantwoordingsorgaan instemmingsrecht op te nemen in de statuten: “Dat kan het draagvlak vergroten. Als deelnemers het gevoel hebben dat ze gehoord worden, zullen ze minder snel naar de rechter stappen.” Lutjens pareert: “Laat besluitvorming bij het bestuur met advies van het verantwoordingsorgaan, maar geef geen vetorecht. Besturen moeten kunnen besturen.”

Peters benadrukt tijdige communicatie: “Fondsen moeten anticiperen en transparant communiceren. Hoe eerder mensen begrijpen wat de impact van het invaren is, hoe minder weerstand er zal zijn.” Bergamin sluit zich daarbij aan: “Houd je strikt aan de wet, leg alles zorgvuldig vast en betrek het verantwoordingsorgaan maximaal. Transparantie en zorgvuldigheid zijn cruciaal.”

Een zaalbezoeker verwijst naar het rapport-Peters waarin staat dat de overheid deelnemers in feite als ‘te lui of te dom’ bestempelde om zelf over hun pensioen te beslissen. Peters reageert: “De burger wordt gediskwalificeerd en dat vind ik misplaatst. Dat wil overigens niet zeggen dat er geen andere redenen zijn om het individueel bezwaarrecht buiten werking te stellen. Maar feit is dat deelnemers zich buitengesloten voelen. Fondsen kunnen dit aanpakken door betere communicatie en uitleg.”

Juridische ontwikkelingen om in de gaten te houden

Wat staat juridisch als spannendste op de agenda?

De Greef: “Of het amendement wordt aangenomen. Als dat gebeurt, zijn we weer terug bij af.”

Lutjens: “De rechtspraak over het eigendomsrecht vind ik het meest interessant, en dan vooral de principiële vraag: is invaren zonder individueel bezwaarrecht sterker dan het eigendomsrecht?”

Peters: “Die vraag zou op korte termijn voorgelegd moeten worden aan de Hoge Raad of het Hof van Justitie, zodat alle fondsen snel duidelijkheid krijgen.”

Bergamin: “Niet direct juridisch, maar het uitstellen van transitietermijnen baart me zorgen, zeker gezien de geopolitieke ontwikkelingen. Dit soort uitstel kan de uitvoering onnodig complex maken.”

Samenvattend stelt het panel dat minder polarisatie, ook in de verhouding tussen bijvoorbeeld de Tweede Kamer en de Raad van State, zou bijdragen aan betere besluitvorming. “Een constructieve dialoog tussen alle partijen is essentieel om het vertrouwen in het stelsel te behouden,” aldus Peters.

Deelnemers

→ Eric Bergamin, partner, Head of Pensions, Eversheds Sutherland
Bergamin is gespecialiseerd in pensioenkwesties bij fusies, governance en financiering. Hij doceert, publiceert en adviseert over Nederlandse pensioenhervormingen en ESG.

→ Roland de Greef, partner en advocaat, HVG Law
De Greef is expert in pensioenrecht, redacteur en auteur van vakpublicaties. Hij is lid van de Vereniging voor Pensioenrecht en de International Pension & Employee Benefits Lawyers  Association.

→ Erik Lutjens, advocaat, DLA Piper
Lutjens procedeert en adviseert over pensioenrecht. Hij is hoogleraar Pensioenrecht aan de Vrije Universiteit en hoofd van het VU Expertisecentrum Pensioenrecht.

→ Niek Peters, hoogleraar privaatrecht, Rijksuniversiteit Groningen
Peters onderzoekt juridische risico’s van pensioenstelselwijzigingen en adviseert onder andere de Tweede Kamer.